کتاب وادی حیرت

«وادی حیرت: نمایش دینی و عنصر شگفتی» نوشته حسن بیانلو عضو هیأت علمی جهاد دانشگاهی واحد هنر است. این کتاب پژوهشی است در مورد عناصر شگفتی‌ای که در یک نمایش دینی امکان وجود دارد. در بخشی از این کتاب می‌خوانیم: عوامل شگفتی‌زا در حکایات دینی و عرفانی، در کلیت خود و به یک تعبیر، همان است که در نمونه‌های پیشین ذکر شد. اما وقتی دقیقتر به موضوع بنگریم، درمی‌یابیم مقایسۀ این دو مانند قیاس میان برکۀ آبی است که نسیم در آن می‌وزد با دریایی که طوفانی است! یکی از اصطلاحات عرفا، که قرابت‌هایی با «شگفتی» دارد «حیرت» است. پیش از آن که به معرفی عوامل شگفتی بپردازیم، در معنای این اصطلاح تأمل می‌کنیم. وادی ششم از هفت وادی مرغانِ «منطق الطیر» به سوی سیمرغ، وادی حیرت است. روزبهان بقلی می‌گوید حیرت بدیهه‌ای است که به دل عارف درآید از راه تفکر. آنگه او را متحیر گرداند، در طوفان فکرت و معرفت افتد تا هیچ بازنداند. آن گونه که در آثار عرفانی بیان شده است، دو گونه حیرت وجود دارد، و نوع سومی هم به نظر ما رسیده است که در جای خود به آن اشاره خواهیم کرد. حیرت ممکن است از گمراهی و دوری از معبود باشد و یا از مشاهدۀ انوار حق. مولانا از این دو گونه حیرت چنین می‌گوید: نه چنان حیران که پشتش سوی اوست بل چنان حیران و غرق و مست دوست آن که پشت به معبود دارد حیرانِ گمراه است، و آن که در رخ دوست می‌نگرد حیران جمال. هُجویری هم می‌گوید: «حیرت بر دو گونه است یکی اندر هستی و دیگر اندر چگونگی. حیرت در هستی شرک باشد و کفر، اندر چگونگی معرفت... مانَد اینجا یقین از وجود حق و حیرتی در کیفیت وی»غالب سخن ما در این پژوهش، نه از آن حیرت مذموم، که از حیرتی است که عین معرفت است.