کتاب خواندن برای آموختن
در یادداشتهای قبلی، دربارهی یکی از روشهای کتاب خواندن، یعنی «کتاب خواندن برای لذت بردن»، صحبت کردیم. اما همانطور که پیشتر هم گفتیم، خواندن میتواند هدفهای متفاوتی داشته باشد. این متن، قرار است به یکی دیگر از اهدافِ کتاب خواندن، یعنی «آموختن» بپردازد.
شاید فکر کنید که لذت بردن و آموختن میتوانند تداخلی با هم نداشته باشند. باید بگوییم که حق با شماست. منظور از این متن، این نیست که وقتی از خواندن کتابی لذت میبریم، از آن چیزی نمیآموزیم. همچنین این معنی را هم ندارد که وقتی کتابی را برای آموختن میخوانیم، نمیتوانیم از آن لذت ببریم.
هدف این یادداشت خواندنِ کتابهایی است که هدفِ اصلی نویسنده برای نوشتن آن، لذت بردن مخاطب نبوده است. اما ممکن است در سطوح بعدیِ اهداف او فرض شده باشد. این نوع از خواندن، برای کتابهایی کاربرد دارد که نویسنده نکاتی آموزنده را گردِ هم آورده و هدفش انتقال تجربیات و آموزش مفاهیم بوده که معمولاً کتابهای ناداستان (nonfiction)، کتابهای دانشگاهی یا کتابهای تخصصی را شامل میشوند. برای خواندنِ این کتابها، معمولاً لازم است روزهای بیشتری را به خواندنِ آنها اختصاص دهید. حتی ممکن است کتاب دیگری را به صورتِ موازی به قصد لذت بردن با این کتاب پیش ببرید.
مورتیمر ادلر فیلسوفِ آمریکایی در کتابِ «چگونه کتاب بخوانیم» میگوید: «همهی ما در دوران دبستان آموختهایم که چطور بخوانیم، اما آیا آموختهایم که چطور خوب کتاب بخوانیم؟»
او معتقد است که هدفِ مردم، از خواندنِ مطالب روزمرهای که در روزنامهها و رسانههایی از این قبیل میخوانند، دریافت اطلاعات است؛ نه آموختن. همچنین معتقد است که: «کتاب خواندن به قصد آموختن، فعالیتی آموختنی است.»
ادلر برای اینکه خوانندههای کتاب، تفاوتِ انواع خواندن را متوجه شوند، میگوید: «خواندنِ هر آن چیزی که بهراحتی هضم شود، خواندن برای دریافت اطلاعات است و نه برای آموختن.» به این ترتیب، ادلر کتاب خواندن را در چهار سطح دستهبندی میکند:
سطح اول، خواندن مقدماتی (Elementary Reading)
این سطح، نوعی از خواندن است که از سالهای ابتدای تحصیلمان آموختهایم. تأکید آن بر مفهومِ ظاهری کلمات و جملات است که معمولاً همهی ما در خواندنهایمان از آن استفاده میکنیم.
سطح دوم، خواندن اجمالی (Inspectional Reading)
در این سطح، لازم است که نگاهی به فهرست مطالب و تصاویر بیندازیم و چند خط از کتاب را تصادفی بخوانیم. و یا شروع به خواندنِ متنِ کتاب کنیم بدون آنکه در حاشیهی متنها چیزی بنویسیم و یا مکث کنیم. اهمیتی ندارد که تمام مطالبِ کتاب را متوجه شویم. این نوع خواندن، به ما کمک میکند بفهمیم که آیا میخواهیم برای خواندن این کتاب زمان صرف کنیم یا نه. در برخی از موارد، این نوع از خواندن، تمامِ آنچه از متن میخواستیم را برای ما فراهم میکند. اما اگر بخواهیم نکاتِ بیشتری را بدانیم، باید به سطوح بعدی برویم.
سطح سوم، خواندن تحلیلی (Analytical Reading)
فرانسیس بیکن، فیلسوف و نویسندۀ اهل انگلیس میگوید: «بعضی از کتابها را باید چشید. بعضی دیگر را باید بلعید، و بعضی دیگر را باید خواند و جوید و هضم کرد.»
خواندنِ تحلیلی را میتوان معادلِ جویدن و هضم کردنِ کتاب دانست. خواندنِ تحلیلی، خواندنِ دقیق و تمام و کمال کتاب است. در این سطح، مانند این است که مغزِ شما مطالبِ کتاب را حفر میکند تا عمقِ مطالب را بفهمد. در این سطح از کتاب خواندن، لازم است که مطالب کتاب را طبقهبندی کنید و سؤالِ اصلی نویسنده را دربیاورید. در یادداشتهای بعدی به راهکارهای خواندن تحلیلی مفصل خواهیم پرداخت.
سطح چهارم، خواندن تلفیقی (Syntopical Reading)
در این سطح، لازم است که اصطلاحات و لغاتِ کلیدیِ نویسنده را شناسایی کنید و برداشتِ خودتان را از آنها یادداشت کنید. سؤالات خودتان را به سؤالات نویسنده اضافه کنید و تلاش کنید که پاسخهای محتمل را پیدا کنید.
البته لزومی ندارد که تمامِ سؤالاتِ شما پاسخ داده شود. ممکن است سؤالهایتان پاسخهای متعدد یا حتی متضادی داشته باشند. میتوانید متون یا مقالاتِ مرتبط با کتاب را هم پیدا کنید و نکاتی را که از آنها هم دریافت کردهاید، با هم تلفیق کنید. بعد از آنکه در این سطح قرار گرفتید، میتوانید نظراتِ محکمی دربارهی موضوع کتاب ارائه کنید.
در نهایت میتوان گفت ادلر معتقد است هدفِ شما از کتاب خواندن، نوعِ خواندنِ شما را معلوم میکند. به گفتهی او، زمانی که روزنامه میخوانید، ممکن است از مطالبی رد شوید یا مطالبی را دو بار بخوانید. اما بسیاری از کتابها هستند که باید مطالبِ آن را دقیق بخوانید تا بتوانید فصلهای بعدی را شروع کنید.
اگر شما هم مخاطبِ چنین کتابهایی هستید، یادداشتهای بعدی ما را دنبال کنید. در ادامهی این یادداشت، به یکی از راهکارهای خواندن برای آموختن (روشِ SQ4R) خواهیم پرداخت.
در یادداشت چطور کتاب بخوانیم که یاد بگیریم؟ در مورد شیوههای عملی این سبک از خواندن بیشتر توضیح میدهیم
سایتِ طاقچه، در تلاش است که کتابهایش را در حوزههای مختلفِ علمی و کمک درسی افزایش دهد. اگر طاقچه را نمیشناسید آن را به صورت رایگان دانلود کنید و سری به فروشگاه کتابهایش بزنید. در طاقچه میتوانید کتابهای الکترونیکی رایگان، روزنامه، مجله و کتابهای صوتی نیز پیدا کنید.