بریده‌هایی از کتاب ذهن اخلاقی

«خلوص نیت، اگر به‌دست‌آمدنی باشد، چیزی نیست جز نگاهِ روشن و عملِ نیک و مهارِ نفس، بر پایه انصاف».

آزادی انتخاب + چانه‌زنی در اصول = عدالت به مثابه انصاف

اسقف ویلبرفورس در آخرین روزهای نبرد خود هاکسلی را خطاب قرار داد و از او پرسید: «عالیجناب، شما از طریق جد پدری‌تان یا از طریق جد مادری‌تان به حضرت گوریل می‌رسید؟» هاکسلی به آرامی پاسخ داد: «چرا یک مرد شریف باید نگران شود که جد پدری‌اش گوریل باشد. اگر من نیاکانی داشته باشم که نام بردن از آن‌ها موجب شرم و سرافکندگی باشد، آن نیاکان گوریل‌ها نیستند بلکه همین حضرات هستند ــ همین آقایان سخت‌جانِ سخت‌فکر ــ که به آن همه غنائم و فتوحاتی که دارند قانع نمی‌شوند، و در پرسش‌های علمی‌ای که به آن‌ها ربطی ندارد فضولی و تجسس می‌کنند، فقط بدان خاطر که آن پرسش‌های شریف را با گزافه‌گویی‌های بی‌هدفِ خود تیره و تار نمایند و با توسلِ استادانه خویش به تعصباتِ موهومْ توجه مستمعان را از نکته‌های پرمغز به حاشیه‌های میان‌تهی منحرف گردانند.»

تناسب یا برابری واقعی میانِ جرم و کیفرْ وحشیانه و منسوخ به نظر می‌آید و جامعه متمدن هرگز چنین گزینه‌ای را جدی نمی‌گیرد. ولی شاید شگفت‌آور باشد که همین امروزه نیز، در جوامعِ مدرنی که متمدن هم دانسته می‌شوند و دستگاه حقوقی عریض و طویلی دارند، قصاص وجود دارد.

هان ای نیاکان نوع بشر ... که خود را به دو گندم فروختید، اگر بوقلمون بریان می‌دیدید چه می‌کردید؟ بریاساوارَن

مردان مسئولِ بخش اعظمِ آدمکشی‌ها هستند، و از این بخش سهمِ بزرگی به مردان جوانِ پانزده تا سی‌ساله تعلق می‌گیرد؛ درونِ فرهنگ‌ها و میانِ فرهنگ‌ها نیز تفاوت‌های فاحشی هست که نظریه جهانی ما باید آن‌ها را تبیین کند. در حقیقت، یکی از بهترینِ شاخص‌ها برای تبیین این نابرابری جمعیت مردانِ ازدواج‌نکرده است! اگر به منطقِ این نکته پی ببرید، به سادگی درخواهید یافت که جوامعی که چندهمسری در آن‌ها رواج دارد بیش‌تر در معرض این نوع از خشونت هستند، زیرا شماری از مردان سلطانِ حرمسرا می‌شوند و شمارِ بیش‌تری بی‌نصیب می‌مانند.

برخلاف بسیاری از تحلیل‌های سیاسی امروزی، اصل توزیع درآمدی که هم نابرابری را می‌پذیرد و هم جانب نیازمندترین‌ها را نگاه می‌دارد هرگز انگیزه کار و کوشش را نمی‌کاهد و نیز هرگز جولانگاه متقلبان و غارتگرانِ نظام رفاهی جامعه نمی‌شود.

دو اصلی که قائمه استعداد اخلاقی ما هستند: (یک) همه اعضای جامعه حقی برابر در برخورداری از آزادی‌های اساسی دارند، و (دو) توزیع امکانات اجتماعی و اقتصادی باید به گونه‌ای باشد که نابرخوردارترین اعضای جامعه را نیز در بر گیرد؛ این اصلِ دومین جایی برای توزیع نامساوی باز می‌کند، ولی تنها به شرطی که افراد فرودست به راستی سودی ببینند.

اگر قانون و شمّ اخلاقی در تضاد قرار گرفتند، «قانون» است که دچار مشکل می‌شود.