بریده‌هایی از کتاب پوپولیسم چیست؟

شاید رواج و محبوبیت «پوپولیسم» نامیدنِ انواع مختلفی از پدیده‌ها، ناتوانی در داوری سیاسی باشد؟ این کتاب با این نظر آغاز می‌شود که باوجود بحث‌وجدل‌های بسیار بر سر پوپولیسم‌که حتی ایوان کراستف، اندیشمند سیاسی بلغار، که یکی از تیزبین‌ترین تحلیل‌گران زندۀ حیات دموکراتیک است، زمانۀ ما را «عصر پوپولیسم» خوانده است‌هیچ معلوم نیست که آیا می‌دانیم دربارۀ چه چیزی حرف می‌زنیم.

لذا پوپولیسم شاید همان چیزی باشد که کاس موده، جامعه‌شناس هلندی، آن را «واکنش دموکراتیک غیرلیبرال به لیبرالیسم غیردموکراتیک» خوانده است.

پوپولیسم، به‌اعتقاد آردیتی، به میهمان مستی در یک میهمانی شام می‌ماند: او آداب غذا خوردن را رعایت نمی‌کند، بی‌نزاکت است، و حتی شاید شروع کند به «لاس زدن با همسران میهمانان دیگر». ولی هم‌اوست که شاید به‌هنگام این مستی و راستی حقیقتی را دربارۀ دموکراسی لیبرال به زبان آورد، دموکراسی‌ای که آن آرمان بنیادین آغازین، یعنی حکم‌رانی مردمی، را فراموش کرده است.

پوپولیسم، به‌اعتقاد آردیتی، به میهمان مستی در یک میهمانی شام می‌ماند: او آداب غذا خوردن را رعایت نمی‌کند، بی‌نزاکت است، و حتی شاید شروع کند به «لاس زدن با همسران میهمانان دیگر». ولی هم‌اوست که شاید به‌هنگام این مستی و راستی حقیقتی را دربارۀ دموکراسی لیبرال به زبان آورد، دموکراسی‌ای که آن آرمان بنیادین آغازین، یعنی حکم‌رانی مردمی، را فراموش کرده است.

پوپولیست‌ها اقداماتشان را با این ادعا توجیه می‌کنند که آن‌ها و فقط آن‌ها نمایندۀ مردم هستند؛ این به پوپولیست‌ها اجازه می‌دهد بی‌پرده و علناً از اقداماتشان حرف بزنند. همچنین از همین جا می‌توان دریافت که چرا افشای فساد رهبران پوپولیست (مثل اردوغان ترکیه یا یورک هایدر، پوپولیست راست افراطی اتریش) به‌ندرت تأثیری در محبوبیتِ آن‌ها دارد

رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، را در نظر بگیرید که در کنگرۀ حزبش در مخالفت با منتقدان پرشمار داخلی‌اش گفته بود «ما مردم هستیم. شما که هستید؟» شکی نیست که او می‌داند مخالفانش هم تُرک هستند. ادعای نمایندگیِ انحصاری ادعایی تجربی نیست، بلکه همیشه به‌نحوی آشکار ادعایی اخلاقی است.

پوپولیسم تهدیدی برای دموکراسی است، چراکه دموکراسی مستلزم کثرت‌گرایی و اذعان بر این واقعیت است که باید شرایط منصفانه‌ای برای زندگی در کنار یکدیگر، در مقام انسان‌های آزاد و برابر، و نیز متنوع و متفاوت از هم، بیابیم.

پوپولیسم شاید همان چیزی باشد که کاس موده، جامعه‌شناس هلندی، آن را «واکنش دموکراتیک غیرلیبرال به لیبرالیسم غیردموکراتیک» خوانده است. در این معنا پوپولیسم هم یک تهدید است و هم یک عامل اصلاح‌گرِ بالقوه برای سیاستی که به هر روی زیاده از «مردم» دور افتاده است.

منطق پوپولیسم پوپولیسم، به‌گمان من، یک نوع خاص از تصور اخلاق‌گرایانه از سیاست است، شیوه‌ای برای درک دنیای سیاست که مردمانی اخلاقاً بی‌غش و کاملاً متحدلیکن، به‌اعتقاد من، در نهایت خیالی‌را در برابر نخبگانی قرار می‌دهد که لاجرم فاسد یا به‌طریقی دیگر اخلاقاً پَست هستند. (۲۶) انتقاد از نخبگان شرطی لازم ولی نه کافی برای پوپولیست بودن است. در غیر این صورت، هرکس که از قدرتمندان و وضعیت موجودِ هر کشوری انتقاد کند پوپولیست خواهد بود.

حکم‌رانی پوپولیستی سه ویژگی دارد: تلاش برای ربودن تشکیلات دولت، فساد، و «مریدپروری گسترده» (اعطای سود مادی یا الطاف بروکراتیک در ازای هواداری شهروندانی که «مریدانِ» پوپولیست‌ها می‌شوند) و تلاش نظام‌مند در جهت سرکوب جامعۀ مدنی.