بریده‌هایی از کتاب درباره‌ی حقیقت و ناحقیقت؛ نوشته‌های منتخب فریدریش نیچه

سراسر تاریخ مذهبی نوع بشر تاریخ خرافه‌پرستی روح بوده است.

در میان انسان‌ها فریب، تملق، دروغ‌گویی و دغلکاری، بدگویی از دیگران، تظاهر، زیستن در زرق و برقی عاریه‌ای، نقاب به چهره زدن، پنهان شدن در پوشش آداب و رسوم، نقش بازی کردن در برابر دیدگان دیگران و خود – و در یک کلام، بال و پر زدن پیوسته گرداگرد شعلهٔ غرور - چنان قاعده و قانونی است که تقریباً هیچ‌چیز غیر قابل درک‌تر از این نیست که چگونه ممکن است در میان آدمیان انگیزه‌ای راستین و ناب برای کسب حقیقت به وجود آمده باشد. آن‌ها عمیقاً در اوهام و تصاویر برخاسته از خواب و خیال غرق شده‌اند

اما امروز، من فکر می‌کنم، ما دست‌کم فراسوی این بی‌شرمی مضحکیم که از زاویهٔ خودمان فتوا دهیم که تنها چشم‌اندازهای مجاز آن‌هایی هستند که از زاویهٔ ما شکل می‌گیرند.

بنابراین پیش‌فرض این است: باید چیزی را درست قلمداد کنیم و نه این که چیزی درست است.

فکر می‌کنیم زمانی که دربارهٔ درختان، رنگ‌ها، برف و گل‌ها سخن می‌گوییم، چیزی دربارهٔ خود اشیاء و موجودات می‌دانیم، اما با این وجود، تنها استعاره‌هایی برای اشیاء و موجودات در اختیار داریم که به‌هیچ‌روی با جوهر اصلی مطابقت ندارند.

زمانی کسی با غرور و با خویشتنداری، دیگری با اندیشه‌هایی ژرف و نفر سوم با شفقت، در سرای وجود گام برمی‌داشته اما همهٔ آن‌ها تنها یک درس از خود بجا گذاشته‌اند: او که زیباترین شکل زیستن را تجربه می‌کند، هم‌اوست که آن را چندان محترم برنمی‌شمرد.

معمولاً با حیرت می‌نگریم، گویی در آن چیزی به‌راستی ناممکن را تجربه کرده‌ایم. زمانی که درختی بلند می‌شکند، پریشان‌خاطر می‌شویم و فروریختن کوه ما را محزون می‌کند. در سراسر روزهای پایانی سال، راز تضادِ بودن و شدن را احساس می‌کنیم. اگرچه، آنچه که انسان اخلاق‌مدار را بیش از هر چیز می‌رنجاند، این است که لحظهٔ کمال اعلای عالمگیر باید بی‌آن‌که ردی از خویش بجا گذارد، ناپدید شود، چونان ستاره‌ای در حال سقوط که برای اخلاف خویش هیچ ردی بجا نمی‌گذارد.

آدمی تنها تا اندازه‌ای خواهان حقیقت است. او پیامدهای خوشایند حقیقت را که حافظ زندگی او هستند، می‌طلبد؛ آدمی نسبت به دانایی محضی که پیامدی ندارد، بی‌تفاوت است، او حتی با حقایقی که بالقوه پرگزند و ویرانگرند، دشمن است. و علاوه‌براین، جایگاه آن قراردادهای زبانی کجاست؟ آیا آن‌ها احتمالاً محصول دانایی و محصول حس شناخت حقیقت‌اند؟ آیا نام‌ها و چیزها همسانند؟ آیا زبان بیان کامل و رسای واقعیت‌هاست؟ تنها با فراموشی است که آدمی می‌تواند خیال داشتن آن اندازه از حقیقت را در سر بپروراند.

خواست حقیقت که همچنان ما را در مسیر مخاطراتی پرشمار قرار می‌دهد، خواست آن حق‌گویی بلندآوازه‌ای که تا امروز همهٔ فلاسفه با چنان احترامی از آن سخن گفته‌اند – این خواست حقیقت چه پرسش‌هایی که پیش روی ما قرار داده است! چه پرسش‌های شگفت‌انگیز، شیطنت‌آمیز و شک‌برانگیزی! داستانش طولانی است، اگرچه چنان به نظر می‌رسد که گویی هنوز آغاز نشده است. آیا شگفت‌انگیز خواهد بود اگر سرانجام بدگمان شویم، طاقت از کف بدهیم و با ناشکیبایی چشم از آن بپوشیم؟ آیا شگفت‌انگیز است که ما خود نیز چگونه پرسیدن را از این مجسمهٔ ابوالهول می‌آموزیم؟ کیست او که به‌راستی از ما می‌پرسد؟ چیست آنچه در ما به‌راستی در طلب «حقیقت» است؟ - در واقع، دیرزمانی پیش از پرسیدن دربارهٔ آنچه که زمینه‌ساز این خواسته است، درنگ کردیم – دست‌کم تا آن هنگام که پیش از پرسشی حتی بنیادین‌تر، کاملاً متوقف شدیم. ما دربارهٔ ارزش این خواسته پرسیدیم. فرض کردیم که خواهان حقیقتیم.

ناتوانی در مخالفت کردن نشانگر ناتوانی است و نه «حقیقت».