بریده‌هایی از کتاب صیرورت انسان بر صراط مستقیم

«مَن کَثُرَ فِکرُهُ فی المَعاصِیَ دَعَتهُ إلَیها» کسی که درباره معاصی بیندیشد و زیاد فکر بکند، حتماً در آن سقوط می‌کند و می‌افتد در آن‌جا.

ترکیب آیات قرآن ترکیبی انسان‌ساز است. لازمه انسان‌سازی این است که در آن خصوصیتی به کار رفته باشد که از یک بُعدی شدن انسان جلوگیری کند.

ما همان‌گونه که معتقدیم امام معصوم خطا و اشتباه نمی‌کند، معتقدیم که اگر نُوّاب او در احکام درجه یک و آن‌چه که مربوط به عموم امت اسلامی می‌شود به اشتباه نزدیک بشوند، امام معصوم بدون این‌که شناخته بشود در اجماع علما شرکت می‌کند و نظر صحیح را در اختیار آن‌ها می‌گذارد. لذا آن‌ها از یک نوع معصومیت نسبیِ غیرمستقیم برخوردار هستند، اما در خیلی از موارد کوچک، امکان دارد اشتباه کنند.

درست مثل سنگی است که شما به هوا می‌اندازید. می‌بینید جاذبه زمین، بسته به میزان ناخالصی‌های سنگ می‌تواند بکشدش به سمت پایین. اعمال ما هم به همین شکل است، هر چقدر بُعد مادی اعمال ما زیادتر باشد بیشتر به سمت پایین می‌آید و نمی‌تواند به عنوان یک امتیاز برای ما ذخیره شود.

مفضل گوید از امام صادق(ع) در مورد صراط سؤال کردم. در جواب فرمود: آن راهی برای معرفت و شناخت (رسیدن به) خداوند عزیز و جلیل است و عبارتست از دو راه، صراطی در دنیا و صراطی در آخرت. اما صراط در دنیا همان امامی‌است که اطاعت و فرمان‌برداری‌اش واجب است و هر که او را در دنیا بشناسد و از راهنمایی‌هایش پیروی کند، از روی صراطی که در آخرت پُلی برروی جهنم است عبور کرده و هر که او را در دنیا نشناسد، گام‌هایش بر صراط بلغزد و در آخرت، به قعر دوزخ سرنگون گردد. (بحارالانوار، ج ۲۴، ص ۱۱)

مفضل گوید از امام صادق(ع) در مورد صراط سؤال کردم. در جواب فرمود: آن راهی برای معرفت و شناخت (رسیدن به) خداوند عزیز و جلیل است و عبارتست از دو راه، صراطی در دنیا و صراطی در آخرت. اما صراط در دنیا همان امامی‌است که اطاعت و فرمان‌برداری‌اش واجب است و هر که او را در دنیا بشناسد و از راهنمایی‌هایش پیروی کند، از روی صراطی که در آخرت پُلی برروی جهنم است عبور کرده و هر که او را در دنیا نشناسد، گام‌هایش بر صراط بلغزد و در آخرت، به قعر دوزخ سرنگون گردد. (بحارالانوار، ج ۲۴، ص ۱۱)

فردی با اسلام آشنا می‌شود، به سرعت در فاصله مثلاً پنج روز مشاهده می‌کنید که تغییر روش پیدا می‌کند، تغییر حالت پیدا می‌کند. به سرعت می‌پرسد این برنامه چیست و چگونه باید به آن عمل کنیم؟ به او می‌گویند که مثلاً در اسلام حُکمی داریم به اسم حجاب، ضوابطش هم این است، آیا حاضری این‌ها را انجام بدهی؟ یک نفر همان ابتدا قبول می‌کند و می‌گوید باشد عمل می‌کنم. دومی می‌گوید حالا که دیگه زوره، چه کارش می‌شود کرد. به سومی می‌گویید حاضرید حکم حجاب را انجام دهید؟ می‌گوید باید ببینیم این از نظر عملی با ضوابط جامعه جور در می‌آید؟ به این سادگی‌ها هم نیست که ما به سرعت قبول کنیم، حالا باید یک مقداری راجع به آن فکر کرد، تجزیه و تحلیل کرد، جوانبش را سنجید. اگر همین‌جوری ما قبول کنیم که اصلاً از نظر علمی قابل قبول نیست. گذشته از آن ما به جبر پذیرفتیم، ما باید با اختیار بپذیریم. البته بحثم این نیست که نباید روی این مسأله کار کرد. مسلّم است فردی که بخواهد چیزی را بپذیرد باید با شناخت بپذیرد، اما این پذیرش‌ها به تمایلات ما هم بستگی دارد

امروز هم ملت یک شاخص برای خودشان انتخاب کرده‌اند، گذاشتند آن بالا. اگر این شاخص دستش را از آن خط برد بالاتر می‌گویند نه. اگر از آن خط آورد پایین‌تر می‌گویند بله. این صحیح است‌ها و صحیح نیست‌هایی که مردم می‌گویند بر اساس ناآگاهی‌شان نمی‌گویند. این‌ها یک شاخصی معین کردند و فهمیدند زمانی‌که ما خودمان به مسأله‌ای علم نداریم باید یک ملاک یک مقیاس معین کنیم، اگر او گفت وضع ما خیلی خرابه در شرایط فعلی ما نمی‌توانیم دیگر زندگی کنیم. تحریم اقتصادی شدیم بیچاره شدیم، ما می‌گوییم بله، بیچاره شدیم، همه غم‌مان می‌گیرد.

غافل از این مسأله بودند که همیشه کارها به دو صورت انجام می‌گیرد: یا فرد خودش با استقلال می‌تواند تشخیص بدهد یا یک شاخصی را انتخاب می‌کند و از روی آن شاخص تشخیص می‌دهد.

ما امروز این مفاهیم را مطرح می‌کنیم تا روشن شود که چرا باید در مورد آن سخن بگوییم. تا روشن شود که بنده یا هر کس دیگری که می‌خواهیم درباره آن چیزی که امروزه به عنوان خطِّ امام معروف شده صحبت کنیم، بفهمیم و بدانیم که خطِّ امام یا اساساً فلسفه خط امام چیست؟ از نظر ما این مفهوم یک تعبیری است که از این احادیث گرفته شده است. البته این امامی که در لسان روایت مطرح می‌شود بُعد خاص امامت یعنی مربوط به‌امام معصوم است، اما به واسطه این‌که ولایت فقیه یک انتصاب غیرمستقیم و با دستور و فرمان از طرف خود معصوم است، لازم است در زمان غیبت او هم با همین تعبیر به کار برده شود.