کتاب چرا غرب استیلا پیدا کرد-البته تا اینجای کار

کتاب چرا غرب استیلا پیدا کرد-البته تا اینجای کار (الگوهای تاریخ، و آنچه برای آینده بر جای می‌ماند) نوشتهٔ ایان موریس و ترجمهٔ علی حبیبی و سیاوش حبیبی است و انتشارات نور علم آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب چرا غرب استیلا پیدا کرد-البته تا اینجای کار

کتاب چرا غرب استیلا پیدا کرد-البته تا اینجای کار که توسط ایان موریس استاد باستان‌شناسی و مردم‌شناسی دانشگاه اِستنفورد نوشته شده است، به طرح پرسشی آشنا در حوزه توسعه پرداخته و تلاش می‌کند تا به شیوه‌ای کم‌وبیش متفاوت به این پرسش پاسخ دهد. این پرسش که، چرا هم‌اکنون آن بخش از جهان که غرب نامیده می‌شود در حوزه‌هایی چون علم، فناوری، اقتصاد، و نظامی‌گری قدرت بی‌رقیب جهان است، و چرا دگرگونی تاریخی بااهمیتی چون انقلاب صنعتی نخستین بار در اروپا- ابتدا بریتانیا و سپس در کشورهای دیگر این قاره و آمریکای شمالی- رخ داد و نه در کشوری چون چین یا تمدن‌های باستانی دیگری چون مصر و ایران و یا جهان اسلام، که برای چندین سده در زمینه علم و فناوری پیشگام بودند، سالیان درازی است که ذهن بسیاری از اندیشمندان و دانش‌پژوهان را به خود مشغول کرده و آن را به یکی از پرسش‌های بنیادی در حوزه اقتصاد، جامعه‌شناسی، و علوم سیاسی تبدیل کرده است.

تاکنون کتاب‌های بی‌شماری در زمینه شناسایی ریشه‌ها و دلایل این برتری توسط اندیشمندان علوم اجتماعی (اقتصاددان‌ها، جامعه‌شناسان، متخصصان علوم سیاسی، تاریخنگاران) به رشته تحریر درآمده است، که هرکدام از دریچه‌ای متفاوت و با تأکید بر عوامل گوناگون به بررسی چرایی استیلای غرب بر جهان پرداخته‌اند. موریس نظریه‌های مرتبط با دلایل استیلای غرب را به دو گروه کلی تقسیم می‌کند. نظریه‌هایی که استیلای کنونی غرب بر جهان را به عوامل و پیشامدهای کوتاه‌مدت نسبت می‌دهند، و نظریه‌هایی که آن را ناشی از عوامل و تنگناهای بلندمدت می‌دانند. اما موضوع مهمی که موریس نیز به آن اشاره می‌کند این است که بیشتر اندیشمندان و دانش‌پژوهان، در بررسی دلایل توسعه‌یافتگی غرب و نمایش روندهای تاریخی آن بیشتر به بررسی دگرگونی‌هایی که طی دو سده یا حداکثر پانصد سال گذشته رخ داده است اکتفا می‌کنند. به باور موریس، بیشتر نظریه‌پردازان حوزه توسعه بر سر این موضوع که غرب در دویست سال گذشته بر جهان استیلا داشته است هم‌نظرند، ا‌ما در مورد این پرسش که شرایط جهان پیش از آن چگونه بوده است، اتفاق نظر چندانی وجود ندارد. بیشتر کسانی که در مورد پیشرفت غرب و دلایل استیلای آن بر جهان سخن گفته‌اند، به پیشامدها و روندهای اخیر می‌نگرند و به این پرسش توجهی نمی‌کنند که آیا استیلای غرب حادثه‌ای کوتاه‌مدت بود که به‌یکباره در سده هجدهم رخ داد یا ریشه در دگرگونی‌های تاریخی داشت که ریشه‌های آن به گذشته‌های دور بازمی‌گشت؟

موریس برای پاسخگویی به پرسش چرایی استیلای غرب شیوه‌ای کم‌وبیش متفاوت در پیش می‌گیرد. نخست، وی دوره بررسی خود را از حدود ۵۰ هزار سال پیش، از پایان عصر یخبندان، آغاز می‌کند. وی، با تکیه بر شواهد باستان‌شناسی، مطالعه دی‌اِن‌اِی، و سایر روش‌های زیست‌شناسی، شکل‌گیری جوامع انسانی و تمدن‌های مختلف را از زمان ترک آفریقا توسط انسان امروزی و پراکنده شدن آن در مناطق مختلف جهان مورد بررسی قرار می‌دهد. همچنین، با ارائه تعریفی کم‌وبیش متفاوت از غرب و شرق و تعیین این دو منطقه به‌عنوان هسته‌های اصلی توسعه، و نیز با تعریف شاخصی به نام شاخص توسعه اجتماعی، بر پایه چهار ویژگی مصرف انرژی، سازماندهی، توان جنگیدن، و فناوری اطلاعات، روند تغییرات این شاخص را در دوره‌های تاریخی مختلف در هسته‌های اصلی شرق و غرب در قالب نمودار به تصویر می‌کشد.

یکی از ویژگی‌های جالبی که این کتاب را از دیگر کتاب‌های مشابه متمایز می‌کند این است که، افزون بر به‌کارگیری نگاه گذشته‌نگر و بررسی و پاسخگویی به پرسش چرایی و چگونگی استیلای غرب بر جهان، با اتخاذ نگاهی آینده‌نگر به طرح این پرسش مهم می‌پردازد که آیا استیلای غرب از این به بعد هم ادامه خواهد یافت، و اگر چنین است، تا چه زمانی شاهد استیلای غرب خواهیم بود؟ در فصل دوازدهم کتاب، با ارائه تصویری از پیشرفت‌های علمی و فناوری‌های تازهای که هم‌اکنون در دسترس بشر قرار دارد و یا هنوز مراحل آزمایشگاهی توسعه خود را طی می‌کند، و اینکه شرق و غرب هرکدام چه سهمی در توسعه این فناوری‌ها و دست‌آوردهای علمی دارند، تلاش می‌شود تا تصویری از ادامه روند توسعه اجتماعی شرق و غرب ارائه شود. به باور نویسنده، بین حدود چهل تا یکصد سال آینده، کانون پیشرفت جهان دوباره به شرق، با مرکزیت چین، منتقل می‌شود. وی در این مورد به بررسی سناریوهای مختلف عواقب این امر و شرایط سایر نقاط جهان در این چالش می‌پردازد.

همانگونه که خود نویسنده نیز در پیوست کتاب توضیح داده است، روش‌ها، ویژگی‌ها، و شاخص مورد استفاده در کتاب برای توضیح دلایل استیلای غرب با انتقادهای فراوانی روبه‌رو شده است، که البته نویسنده تلاش کرده تا به‌صورت مستدل به آنها پاسخ دهد. اما اینکه پرسشی قدیمی و تکراری از دریچه‌ای کم‌وبیش متفاوت مورد بررسی قرار گرفته و برای نخستین بار کسی که تخصص او نه اقتصاد و یا جامعه‌شناسی، بلکه باستان‌شناسی، مردم‌شناسی و تاریخ‌نگاری است، به‌صورت اصولی و جدی به واکاوی این موضوع پرداخته است، و در عین حال مانند هر اثر علمی دیگر پرسش‌هایی که در ذهن خواننده طرح می‌کند بیش از آن چیزی است که سعی در پاسخگویی به آن دارد، موجب شده است کتاب به اثری بسیار باارزش و خواندنی تبدیل شود.

خواندن کتاب چرا غرب استیلا پیدا کرد-البته تا اینجای کار را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران حوزه‌های اقتصاد، جامعه‌شناسی و تاریخ پیشنهاد می‌کنیم.