کتاب اندیشه پیشرفت و تحولات جدید جامعه ایران

کتاب اندیشه پیشرفت و تحولات جدید جامعه ایران نوشتۀ هادی خانیکی در نشر نی به چاپ رسیده است. این کتاب، بازخوانی مطالعات مجید تهرانیان در حوزه‌های توسعه، فرهنگ و ارتباطات است که هادی خانیکی با افزودن مطالعات خود بر آن‌ها نوشته است.

درباره کتاب اندیشه پیشرفت و تحولات جدید جامعه ایران

کتاب اندیشه پیشرفت و تحولات جدید جامعه ایران دربارۀ یکی از زمینه‌های خاص مطالعات توسعه است: مطالعات ارتباطات و توسعه. درک دشواری‌ها، کامیابی‌ها و ناکامیابی‌های توسعه در هر زمینه‌ای، بدون بازاندیشی در تجربه‌های پیشین ناممکن است. مطالعات تاریخی و تطبیقی، پیمودن راه توسعه را کم‌هزینه‌تر و امکان دسترسی به راهبردهای مؤثر را بیشتر می‌کنند؛ از این‌ رو برای فهم چیستی و چگونگی گذار تاریخی ایران از وضعیت‌ها و ساختارهای گذشته به نو، باید رهیافت‌ها و دستاوردهای مختلف را بازخوانی کرد.

پژوهشکدهٔ علوم ارتباطی و توسعهٔ ایران که در ۱۳۵۳ در چهارچوب طرح آینده‌نگری سازمان رادیو و تلویزیون ایران پی‌ریزی شده بود، افق‌های جدیدی را در شکل‌دهی به مباحث میان‌رشته‌ای توسعه و ارتباطات گشود. دکتر مجید تهرانیان (۱۳۹۱-۱۳۱۶) در این کار، نقش مهم و محوری داشت و به‌دلیل نوآوری‌ها و گستردگی‌های کار وی در این زمینه، می‌توان او را بنیان‌گذار مطالعات ارتباطات و توسعه در ایران دانست.

تهرانیان در طول ۷ سالی (۱۳۵۷-۱۳۵۰) که در ایران بود، بیش از ۱۵ طرح اساسی را در حوزهٔ مباحث نظری توسعه و فرهنگ، مسائل راهبردی سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی فرهنگی و ارتباطی، مطالبات تجربی در زمینهٔ دگرگونی‌های اجتماعی و رفتاری و چشم‌اندازهای ارتباطی در روابط بین‌المللی راهبری کرد یا خود به اجرا درآورد. نگاه جامع او به مسئلهٔ توسعه در ایران و ویژگی‌های جامعهٔ در حال گذار ایرانی از هر نظر در خور توجه است.

در پارادایم توسعه از نظر تهرانیان، ۳ نسبت میان ارتباطات و توسعه وجود دارد: 

اول: توسعهٔ ارتباطات که می‌تواند به‌عنوان گسترش ظرفیت مجازی نظام ارتباطی قلمداد شود. دوم: توسعه به وسیلهٔ ارتباطات که به‌معنای به‌کارگیری ظرفیت‌های ارتباطی در جهت ارائهٔ خدمات اجتماعی، مانند آموزش از راه دور، پزشکی از راه دور، کتابخانه از راه دور، بانک‌داری از راه دور و غیره به‌همراه خدمات معمول و سنتی است. سوم: توسعه برای ارتباطات که بر ارتباط مستقل از قدرت و متکی بر گفت‌وگو میان دولت و جامعهٔ مدنی مبتنی است و مبنای تصمیم‌گیری‌های عمومی را در توجه به عقلانیت ارتباطی به‌جای عقلانیت ابزاری می‌داند.

کتاب اندیشه پیشرفت و تحولات جدید جامعه ایران در ۹ فصل تدوین شده است و عنوان فصل‌های آن عبارت‌اند از:

فصل اول: ایران و بازخوانی مسئلهٔ گذار

فصل دوم: اندیشهٔ پیشرفت: پیشگفتاری بر نظریه‌های رشد اقتصادی

فصل سوم: پنج جهان توسعه

فصل چهارم: ابعاد انسانی توسعه

فصل پنجم: سنت و تجدد در تاریخ معاصر ایران و ژاپن

فصل ششم: تنگناهای اجتماعی توسعهٔ ملی ایران

فصل هفتم: نقش رسانه‌ها در توسعهٔ ملی

فصل هشتم: ارتباطات و توسعهٔ ملی: تأملی بر نظریه‌ها و سیاست‌ها

فصل نهم: تحولات جدید جامعهٔ ایرانی و مسئلهٔ توسعه و ارتباطات در ایران

خواندن کتاب اندیشه پیشرفت و تحولات جدید جامعه ایران را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

به همۀ دوستداران کتاب‌های جامعه‌شناسی و تاریخ معاصر ایران پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب اندیشه پیشرفت و تحولات جدید جامعه ایران

«از نخستین اندیشه‌ها و تلاش‌هایی که روشنفکران و سیاست‌ورزان ایران برای چیرگی بر مسئلهٔ توسعه‌نیافتگی در دوران جدید شکل داده‌اند، تاکنون نزدیک به دو سده گذشته است. در این دورهٔ نسبتاً طولانی بحث بر سر چیستی مسئله و چگونگی خروج از آن کمتر مورد وفاق و اجماع بوده است. این‌که ایران برای ورود به فرایند پیشرفت و نزدیک‌شدن به جرگهٔ جوامع توسعه‌یافته در سنت و فرهنگ خویش چه دارد و از چه چیزهایی محروم است و این‌که فرد و جامعهٔ ایرانی چه مقوله‌ها و موضوع‌های جدیدی را باید در کانون مطالبات و مساعی خود قرار دهد، رویدادی تاریخی و دیرپا را در جهان اندیشه و عالم کنش‌های سیاسی و اجتماعی و فرهنگی به وجود آورده است که هنوز هم نمی‌توان بر آن پایانی قائل شد. اگر بر این پرسش‌ها، چگونگی مبارزه برای دستیابی به این آرمان‌ها و خواسته‌ها را هم بیفزاییم، باید حداقل فرایند شکل‌گیری و پیروزی و استقرار دو انقلاب مشروطه (۱۲۸۵ ش) و اسلامی (۱۳۵۷ ش) و جنبش‌های اصلاحی پیش و پس آن‌ها را نیز به‌دقت مورد مطالعه قرار دهیم. در میان همهٔ این آرمان‌ها و خواسته‌های تاریخی، مقوله‌هایی مثل آزادی، عدالت و استقلال که از نظر فکری و سیاسی و گروه‌ها و قشرهای فعال اجتماعی از جمله اولویت‌ها و لوازم پیشرفت، ترقی و توسعهٔ کشور به شمار می‌آمدند، برجستگی و محوریت بیشتری دارند. تلاش‌های تاریخی برای انجام اصلاحات گوناگون، استیفای حقوق ملت و اعمال حاکمیت قانون در برابر استبداد و خودکامگی درازدامن حکومت که در مقطعی به جنبش مشروطیت انجامید و سرکوب جنبش‌های تأثیرگذاری چون نهضت ملی‌شدن نفت و جنبش پانزده خرداد، نهایتاً در مقطعی دیگر به انقلاب گریزناپذیر اسلامی در سال ۱۳۵۷ منجر شد. انقلابی که همان خواسته‌های انباشته‌شده را در سه شعار استقلال، آزادی و جمهوری اسلامی مطرح کرد.»