کتاب خاطرات خانه‌ی مردگان

«خاطرات خانه مردگان» اثر نویسنده شهیر روس، فئودور داستایفسکی است. او یکی از بهترین رمان‌نویسان تاریخ ادبیات جهان محسوب می‌شود و شکل‌گیری ادبیات مدرن و روان‌کاوانه و بسیاری از مکاتب فلسفی انتقادی برگرفته از ایده‌های او بوده است. کتاب‌های داستایفسکی معمولا نظرات مذهبی، روان‌شناختی و فلسفی او و مسائلی مانند فقر، اخلاق، عقده‌های روانی و روحیات انسانی را بازتاب می‌دهند. «خاطرات خانه مردگان» حاصل تجربه تلخ داستایفسکی از زندان، در سال ۱۸۴۹، به دلیل حضور در محافل یک گروه سوسیالیستی است. او این خاطرات را در سال ۱۸۵۵ یعنی شش سال بعد نوشت. زمانی که ۳۴ ساله بود: «به خودمان می‌گفتیم سال‌ها خواهند گذشت و ما با نگاه‌کردن از درزهای این حصار، همیشه همان خاکریز، همان نگهبان و همان گوشه از آسمان را خواهیم دید، نه آسمان دژ را، بلکه آسمانی دیگر، آسمانی دورتر، آسمانی آزاد. حیاط وسیعی را درنظر مجسم کنید، دویست پا درازا و صدوپنجاه پا پهنا به شکل شش گوشه‌ای نامنظم. حصاری با تیرهای بلند که در عمق زیاد در زمین فرو کرده بودند، و با الوارهایی کلفت که از پهنا محکم به یکدیگر متصل‌اند، نوک تیرها باریک و تیز تراشیده شده. این حصار که دورتادور محوطه کشیده شده بود، دیوارهای زندان‌مان را تشکیل می‌داد. در یک طرف این حصار درِ کالسکه‌رو بزرگ و محکمی وجود داشت که همیشه بسته بود و نگهبانی هم مدام کنارش ایستاده و هرگز هم باز نمی‌شد، مگر بنا به دستور و برای عبور زندانی‌ها و رفتن سرکارشان. در آن سوی این در، دنیای روشنِ آزادی بود و در این سو همچون یک سراب، دنیای شگفت‌آور و پررمز و راز زندان. دنیای ما هیچ شباهتی با دنیای بیرون نداشت: دنیایی بود از مقررات، رسم‌ها، خلق‌وخوهای خاص، خانه‌ای زنده- مرده، زندگی‌ای سوای همهٔ زندگی‌ها و آدم‌هایی سوای آدم‌های دیگر. این است ناکجاآبادی که می‌خواهم برای‌تان توصیفش کنم.» «خاطرات خانهٔ مردگان» هرچند بخشی از زندگی‌نامه‌ داستایفسکی است، اما نویسنده خود را پشت تصویرهایی که از هم‌بندی‌هایش به دست می‌دهد پنهان کرده و کم‌تر از خودش و خیلی بیش‌تر از دیگران حرف می‌زند. ولی آن‌چه از این افراد گوناگون متعلق به طبقات مختلف جامعه آموخته، درون‌مایهٔ همهٔ داستان‌های بعدی‌اش است. اگر بخواهیم داستایفسکی را در یک جمله خلاصه کنیم، می‌توانیم بگوییم این مرد خودش یک کتاب‌ بزرگ است و تا بشریت باقی است، اندیشه‌های درون این کتاب بخشی از فرهنگ همهٔ ملت‌ها خواهد بود.