بریده‌هایی از کتاب پی گیر اخبار نباشید

جودی جکسون، پژوهشگر انگلیسی رسانه، نیز دیدگاه مشابهی دارد: «وقتی پای اخبار می‌نشینیم، مدام با مشکلاتی حل‌نشده مواجه می‌شویم که نحوهٔ روایت‌شان هم ما را چندان به حل‌شان امیدوار نمی‌کند.» جای تعجبی ندارد که پی‌گیری اخبار ما را به سوی افسردگی سوق می‌دهد، چرا که مشکلاتی پیشِ روی ما می‌گذارد که اغلب غیرقابل‌حل هستند. دوهزار سال پیش، اپیکتتوس، فیلسوف بزرگ، رساله‌اش را با این جمله آغاز کرد: «بعضی چیزها در اختیار ما هستند و باقی چیزها نه.» جان کلام این است: احمقانه است که درگیر مسائلی شویم که تحت اختیار ما نیستند. تقریباً هر آن‌چه از طریق اخبار می‌شنویم خارج از قلمرو تأثیرگذاری ماست، پس می‌توانید با خیال راحت از آن‌ها چشم‌پوشی کنید. توان‌تان را وقف مسائلی کنید که می‌توانید روی‌شان تأثیر بگذارید. تعدادشان زیاد است، اما زلزله‌ای در آن‌سوی دنیا قطعاً جزءشان نیست.

دلیلی ندارد که بابت آن‌چه توان تغییرش را ندارید پریشان شوید.

اخبار جای خود را در مغز ما باز می‌کند و ما نیز مشتاقانه پذیرای آن هستیم. هر چه تصاویر، کلیپ‌ها و تیترهای آن احساسی‌تر باشند، فضای بیش‌تری از ذهن ما را اشغال می‌کنند. اخبار خود را در صدر پرونده‌های ذهنی ما جا می‌کند و به همین خاطر، از سایر انواع اطلاعات مانند آمار، مقایسه‌های تاریخی، استدلال‌های پیچیده و استدلال‌های مخالف که می‌توانند مبنای بسیار بهتری برای تصمیم‌گیری باشند، به‌مراتب دردسترس‌تر است. جریان هر بحث تحت قدرت کسانی است که دستورجلسه را تنظیم می‌کنند. اگر به خبرنگاران اجازه دهید دربارهٔ مسیر افکارتان تصمیم بگیرند، اختیار زندگی‌تان را بیش‌ازحد به آن‌ها داده‌اید. خوانندهٔ عزیز! شما بی‌شک ترجیح می‌دهید که خودتان در کابین خلبان نشسته باشید. اختیار اهرم‌های کنترل را به مشتی صفحه‌پُرکنِ پریشان نسپرید. آن‌ها با کمال میل «دور از دسترس» را با «ناموجود» اشتباه می‌گیرند زیرا نه بودجه و نه زمان لازم را برای جست‌وجوی باارزش‌ترین اطلاعات ندارند. این خطا نهایتاً خودبه‌خود به مصرف‌کنندگان هم منتقل می‌شود.

خوانندهٔ عزیز، با پی‌گیری بیش‌تر اخبار، به تشکیل مدارهای عصبی‌ای کمک می‌کنید که با سیل اطلاعات و چندکارگی سازگارترند. درعین‌حال، مدارهای لازم برای یادگیری متمرکز و تفکر عمیق تحلیل خواهد رفت. همیشه به این نکته دقت کرده‌ام که پی‌گیرترین مصرف‌کنندگان اخبار، حتی آن‌هایی که زمانی شیفتهٔ کتاب‌خوانی بوده‌اند، دیگر توان مطالعهٔ مقالات طولانی یا کتاب‌ها را ندارند. بعد از چهار پنج صفحه، احساس خستگی می‌کنند، تمرکزشان را از دست می‌دهند و بی‌تاب می‌شوند. علتش بالا رفتن سن یا افزایشِ مشغله‌شان نیست، بلکه ساختار فیزیکی مغزشان تغییر کرده است. مایکل مرزِنیک، استاد دانشگاه کالیفرنیای سن‌فرانسیسکو، این مطلب را این‌گونه بیان می‌کند: «داریم مغز خود را به شکلی تربیت می‌کنیم که به مزخرفات توجه نشان دهد.» شاید گمان کنید بتوانید با از دست دادن توانایی مطالعهٔ متمرکز کنار بیایید. اما واضح است که مطالعهٔ عمیق از شفاف اندیشیدن جداشدنی نیست. اگر قصد دارید مهارت تمرکز و غرق شدن در موضوعی را دوباره به دست آورید، چاره‌ای ندارید مگر پرهیز از خواندن اخبار.

نیکلاس کارِ پژوهشگر می‌گوید: «وقتی آنلاین هستیم، پا به فضایی می‌گذاریم که مطالعهٔ سرسری، تفکر شتاب‌زده و بدون تمرکز و یادگیری سطحی را رواج می‌دهد. اینترنت دسترسی آسان به حجم زیادی از اطلاعات را برای‌مان فراهم می‌کند، اما از ما متفکرینی سطحی می‌سازد و ساختار مغزمان را به معنی واقعی کلمه عوض می‌کند.»

اخبار حتی هنگام روایت کردن یک ماجرا نیز باید بسیار کوتاه تنظیم شوند. چنین کاری تنها طی فرآیند بی‌رحمانهٔ ساده‌سازی ممکن می‌شود. فارغ از آن‌چه اتفاق افتاده است، از تصادف معمولی یک دوچرخه‌سوار گرفته تا یک بحران مالی بین‌المللی، آن رخداد تنها به یک یا دو عامل نسبت داده می‌شود. از ده‌ها علت دیگر، فعل‌وانفعالات بین‌شان یا تأثیرات مداوم علت‌ها و معلول‌ها بر یکدیگر (آثار تشدیدکننده یا تعدیل‌کننده) حرفی به میان نمی‌آید. به این ترتیب، القای این توهم به مخاطبان سبب می‌شود که جهان را ساده‌تر و قابل‌توضیح‌تر از چیزی بپندارند که واقعاً هست و در نتیجه کیفیتِ تصمیم‌گیری‌های‌شان آسیب ببیند. اگر از اخبار دوری کنید و در عوض به خواندن مقالات مفصل و کتاب‌ها دربارهٔ موضوعی بخصوص روی بیاورید یا با متخصصان دربارهٔ آن‌ها بحث کنید، تصویر بسیار واقع‌بینانه‌تری از اوضاع به دست خواهید آورد و دچار این توهم نمی‌شوید که درک آینده به‌سادگی امکان‌پذیر است.

این اختیار را دارید که دربارهٔ هر چیز و هر کس اظهارنظر نکنید و به این ترتیب روح‌تان را از ناآرامی حفظ کنید. زیرا هیچ‌چیز به‌خودی‌خود از شما طلبِ قضاوت نمی‌کند.

وقتی از شما می‌خواهم که اخبار را کنار بگذارید، وجدانم آسوده است. این کار زندگی‌تان را بهتر می‌کند. به من اطمینان کنید: هیچ‌چیزِ مهمی را از دست نمی‌دهید.

ماجراها و تصاویر خبری احساسات ما را جریحه‌دار می‌کند ولی ما هیچ چرخی برای چرخاندن و تغییر واقعیت‌های گزارش‌شده نداریم. مشخص است که هوشمندانه‌ترین کار قطع کامل جریان ورودی است؛ کاری که البته برای اکثر ما بسیار دشوار خواهد بود. از همه مخرب‌تر این‌که درماندگیِ آموخته‌شده ما را تنها در قبال محتوای خبرها بی‌تفاوت نمی‌کند. خیر. درماندگیِ آموخته‌شده به هر عرصه‌ای از زندگیِ ما نیز نفوذ خواهد کرد. به محض این‌که اخبار ما را به موجوداتی منفعل تبدیل کند، با خانواده و شغل‌مان هم با بی‌تفاوتی رفتار می‌کنیم؛ یعنی درست در همان زمینه‌هایی که از امکان اثرگذاری برخورداریم.

متأسفانه خبرنگاران دچار تصور غلطِ دیگری هستند. آن‌ها «ناپیدا» را با «بی‌اهمیت» اشتباه می‌گیرند. گاهی دقیقاً همین مواردِ ناپیدا که هنوز رخ نداده است، آن‌هایی است که اهمیت دارند. مانند نبود تورمی که ده سال است انتظارش را می‌کشیم یا سقوط نکردنِ ارزش یورو که از سال ۲۰۱۰ انتظارش می‌رفته، یا همه‌گیر نشدن یک بیماری در سطح جهان به‌رغم این‌که از نظر آماری محتمل به نظر می‌رسیده است. خبرنگاران بالطبع ناپیداها را نادیده می‌گیرند چون تنها از آن‌چه در حال وقوع است هشیاری دارند. سگ‌هایی که پارس نمی‌کنند به چشم‌شان نمی‌آیند؛ همان سگ‌هایی که شاید روزی گاز بگیرند.