بریده‌هایی از کتاب عقل ساد

این تنشِ بنیادی چیزی در حدِ شرط و زمینه‌ای است که خودِ تفکر را اساساً امکان‌پذیر می‌کند، دیالکتیک تاریخی را به‌راه می‌اندازد، نقد را امکان‌پذیر می‌کند و به‌اصطلاحِ زبان‌شناختی‌تر، نفسِ وجودِ معنا را ممکن می‌کند

در مقابل، تصویرِ معاصرِ انسانِ پاسکال، احتمالاً تصویرِ انسانی است که به‌جای بازکردنِ همۀ درها، کلیک‌کردنِ همۀ لینک‌ها و فشاردادنِ همۀ دکمه‌ها، مردد و با چهره‌ای آرام و چشم‌هایی خیره مثلِ فرشتۀ مالیخولیای آلبرشت دورِر، پشتِ همۀ این درها و لینک‌ها و دکمه‌ها، در مکثی طولانی ایستاده است. بالقو‌گیِ خیره‌شدن و فکر ‌کردن، و در مقابل، فعلیتِ بی‌وقفۀ انجام‌دادن و انجام‌دادن.

ذکاوت چیزی نیست جز هوشیاری برای ارتکاب هر‌گونه جنایتی با هدف قربانی‌نشدن. هر انسان مستبدی که برای نیل به قدرت، تنها لحظه‌ای غفلت کند، یعنی برای حذف دیگری تردید کند، خود قربانی و نابود می‌شود. آزادی مطلق که افراد در پسِ آن با نزاع بر سر قدرت برای رسیدن به حاکمیت، دور هم جمع شده‌اند، ظاهری فریبنده دارد.

او در ابتدا می‌گوید که آری، حقِ من همانا حقِ [در اختیار داشتن] قدرت است. و در واقع بشریت ساد اساساً از تعداد معدودی از انسان‌های توانمندی تشکیل شده است که واجد این انرژی‌ بودند که خود را به ورای قوانین و پیش‌داوری‌ها برکشند و به‌واسطۀ انحرافاتی که طبیعت در وجودشان نهاده است، خود را ذاتاً و طبیعتاً شایسته احساس ‌کنند و همواره از هر راه ممکن در پیِ ارضای خود باشند. این انسان‌های استثنایی عموماً به طبقه‌ای ممتاز تعلق دارند. آنها دوک‌ها و شاهان هستند، حتی خود پاپ در اینجا از نژاد اشراف است. از مزایایِ طبقه و ثروتشان بهره می‌برند و همچنین از مصونیت قضایی‌ای که موقعیت [اجتماعی]شان به آن‌ها می‌بخشد.

ساد در آغاز چه بوده؟ یک مورد استثنایی مخوف، کاملاً خارج از بشریت. نودیه می‌گوید: «یگانگی ساد در این است که جرمی چنان هولناک مرتکب شده بود که حتی توصیف آن نیز برایمان خطرآفرین بود.» (که به تعبیری همین نیز در واقع یکی از اهداف جاه‌طلبانۀ ساد بوده: بی‌گناه بودن از شدت تقصیر؛ ساد با افراط‌هایش هر هنجار یا قانونی را که شاید می‌توانسته در موردش قضاوت کند نابود می‌سازد.)

«وقتی که شما دیده‌اید که روی زمین همه چیز وحشیانه و تبهکارانه است، چرا خود را در مسیر تقوا سرگردان کردید؟ بدبختی‌های مکرری که دنیا را با آن پر می‌کردم نباید متقاعد‌تان می‌کرد که من فقط بی‌نظمی را دوست داشتم و شما باید مرا خشمگین می‌کردید تا به من لذت بدهید؟ آیا هر روز نمونه‌ای از تخریب را برای شما به ارمغان نمی‌آوردم؟ پس چرا ویران نکردید؟ احمق‌ها! نباید از من تقلید می‌کردید؟»

این مضمون اساسی آثار ساد است: تمامی بدبیاری‌ها و بدبختی‌ها برای انسان باتقوا وجود دارد و برای انسان شرور همواره خوشبختی و کامیابی هست.

در واقع بشریت ساد اساساً از تعداد معدودی از انسان‌های توانمندی تشکیل شده است که واجد این انرژی‌ بودند که خود را به ورای قوانین و پیش‌داوری‌ها برکشند و به‌واسطۀ انحرافاتی که طبیعت در وجودشان نهاده است، خود را ذاتاً و طبیعتاً شایسته احساس ‌کنند و همواره از هر راه ممکن در پیِ ارضای خود باشند. این انسان‌های استثنایی عموماً به طبقه‌ای ممتاز تعلق دارند. آنها دوک‌ها و شاهان هستند، حتی خود پاپ در اینجا از نژاد اشراف است. از مزایایِ طبقه و ثروتشان بهره می‌برند و همچنین از مصونیت قضایی‌ای که موقعیت [اجتماعی]شان به آن‌ها می‌بخشد. آنان از بدو تولد از امتیازاتِ نابرابری برخوردار بوده‌اند که به‌واسطۀ نوعی خودکامگی شدید، رضایت آن‌ها را در حد کمال برآورده می‌کرد. آن‌ها قوی‌ترین‌ها هستند، چون بخشی از یک طبقۀ‌ اجتماعی قوی هستند. یکی از آن‌ها می‌گوید: «من این طبقۀ اجتماعی بدبخت و بیچاره را که تنها به مدد دردها و مشقات می‌تواند بزید، مردم می‌نامم؛ کسانی که می‌خواهند نفس راحتی بکشند باید علیه این طبقۀ اجتماعی پست متحد شوند.»

همان‌طور که می‌دانیم ژوستین در مقامِ نمایندۀ انسانی باتقوا، سرسخت، متواضع و همواره ستمدیده و بدبخت در دنیاست. کسی که هرگز نسبت به نادرستی‌های دنیا متقاعد نمی‌شود، ناگهان به شیوه‌ای کاملاً منطقی اعلام می‌کند: پایبندی به اصول شما مستلزم در اختیار داشتنِ قدرت است. اگر خوشبختی من یعنی اینکه اصلاً منافع دیگران را در نظر نگیرم و در هر فرصتی دیگران را آزار دهم، حتماً روزی فرا‌می‌رسد که منافع دیگران نیز در آزار دادن من محقق می‌شود و آن‌گاه، چگونه می‌توانم اعتراض کنم. «فردیتی که خود را منزوی می‌کند آیا می‌تواند علیه تمام بشریت بجنگد؟» این ایرادی است که از دیرباز مطرح بوده‌است. انسانِ سادی به این ایراد، هم به‌طور ضمنی، هم با‌صراحت تمام با استفاده از شیوه‌هایی پاسخ می‌دهد که تدریجاً ما را به دلِ دنیایی می‌کشاند که از آنِ اوست.