کتاب اسلاوهای سرگردان

کتاب اسلاوهای سرگردان؛ تاریخ روسیه از کی‌یف تا پوتین نوشتهٔ جان تامپسون و ترجمهٔ میکائیل وحیدی راد است و انتشارات نیستان هنر آن را منتشر کرده است. روایت بسیار روان و شفاف نویسنده از تاریخ روسیه و شووری که در بردارندهٔ رویدادهای عمده و اصلی تاریخ این کشور از دورهٔ باستانی و تشکیل حکومت کیف تا ریاست جمهوری ولادیمیر پوتین در قرن بیست و یکم است، هم برای عامهٔ مردم و هم برای استفاده‌های علمی قابل توصیه است. از این رو کتاب حاضر را می‌توان کتابی مختصر و در عین حال جامع برای تاریخ روسیه دانست و آن را بهترین کتاب موجود به زبان فارسی در ایران به شمار آورد. متنی منقح، جامع با روایتی جذاب.

درباره کتاب اسلاوهای سرگردان

روسیه چیست؟ این سوال شاید کمی عجیب باشد ولی به دلیل عدم شناخت کافی از تاریخ این کشور در جهان و نه فقط در ایران، می‌توان چنین سوالی را مطرح کرد. با وجودی که روسیه در سالیان زیادی همسایه و هم‌مرز با ایران بوده است ولی به علل گوناگون شناخت اندکی از این کشور در میان ایرانیان وجود دارد. این عدم شناخت نه صرفا در میان تودهٔ مردم که در میان دانشگاهیان نیز به چشم می‌خورد و برای مثال در میان دروس رشتهٔ تاریخ تنها یک درس اختیاری برای آشنایی با تاریخ روسیه از آغاز تا پایان شوروی گنجانده شده است که تدریس آن را به‌شدت سخت می‌نماید. روسیه‌ای که از قرن نهم میلادی با تاسیس حکومتی کوچک در منطقهٔ کیف، وارد جرگه کشورهای کوچک و به‌تدریج با تصرف مناطق همجوار در کنار کشورهای قدرتمند قرار گرفت، تحولات بسیاری را پشت سر گذاشت که هرکدام جهت‌گیری سیاست این کشور را تحت تاثیر قرار داد؛ از انتخاب دین و مذهب رسمی تا شریک تجاری تا سمت و سوی گسترش ارضی همه از جمله مسائل مهمی بودند که شاهزاده‌های بزرگ و تزارها و رهبران شوروی باید در آن مورد تصمیات سخت اتخاذ میکردند.

روسیه به لحاظ تاریخی شباهت‌هایی با تاریخ ایران نیز دارد و در عین حال از تفاوت‌های اساسی نیز برخوردار است که کتاب اسلاوهای سرگردان به این موضوع اشاره می‌کند؛ حضور اقوام مختلف در این کشور، در کنار حملهٔ مغولان و اقوام ترک، حکومت دویست ساله مغولان بر این کشور و میراث مغولی، مذهب ارتدکس که آن کشور را از نظر مذهبی با دیگر بخش‌های اروپا و غرب متمایز کرده و ساختار سیاسی به‌شدت متمرکز آن از جمله خصیصه‌های این کشور به شمار می‌رود که در فصل‌های مختلف کتاب حاضر به دلایل این امر و همچنین خاص بودن آن پرداخته شده است. 

 کتاب حاضر با توجه به اینکه از زاویهٔ یک نویسنده غربی به رشته‌ٔ تحریر درآمده است حاوی برخی نکات انتقادی است که می‌تواند نگاه متفاوت‌تری را به خواننده عرضه کند. 

 کتاب حاضر در ۱۶ فصل که به طور مساوی در حدود ۲۵ صفحه را شامل می‌شوند به بررسی متوازن تاریخ روسیه در دورهٔ تزاری و هم چنین دورهٔ شوروی پرداخته و البته دورهٔ جمهوری روسیه را نیز با همین معیار مورد کندوکار قرار داده است. از طرفی نویسنده تلاش کرده تا نظرات شخصی خود را وارد نوشتار نکرده و تا حدامکان از داوری اجتناب کند. کتاب به دلیل داشتن نقشه‌ها و تصاویر مرتبط به فهم مطالب نیز کمک شایانی می‌نماید.

خواندن کتاب اسلاوهای سرگردان را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگرانی که دربارهٔ تاریخ و سیاست و فرهنگ کشور روسیه فعالیت می‌کنند پیشنهاد می‌کنیم. از سوی به دلیل حجم مناسب نیز می‌تواند بسیار کاربردی و برای تدریس و استفادهٔ دانشجویان کارآمد باشد.

درباره جان تامپسون

 جان ام تامپسون متخصص تاریخ روابط خارجی و تاریخ روسیه، استادی پرشور و پرکار بود که عضو قدیمی گروه تاریخ دانشگاه ایندیانا به شمار می‌رفت و در سال ۲۰۱۷ در پونته ودرای فلوریدا در سن نودسالگی درگذشت. او دارای مدرک کارشناسی و دکتر تاریخ مدرن روسیه بود و در حوزه عمل سیاسی نیز مدتی به عنوان دبیر دوم سفارت آمریکا در اندونزوی خدمت کرده بود. اما پس از آن راه خود را از سیاست جدا کرده به عضویت گروه تاریخ دانشگا ایندیانا پیوست و بین سال‌های ۱۹۵۹ تا ۱۹۷۶ در آنجا مشغول به تدریس و پژوهش بود. او یکی از اعضای برجسته بنیانگذاران اولیه روسیه و اروپای شرق‌شناسی در دانشگا ایندیانا بود. در همین دانشگاه بیش از دو دوجین دانشجوی دکتری در حوزهٔ تاریخ روسیه زیر نظر او تحصیل کردند.

بخشی از کتاب اسلاوهای سرگردان

«همه بر این امر اتفاق نظر دارند که ایوان مخوف خشن و بی‌رحم بود و گاهی جنون‌آمیز رفتار می‌کرد. برخی از مورخان از این هم فراتر رفته و معتقدند که وی دچار اختلال شخصیتی جدی در حد جنون بوده است. برخی دیگر چنین استدلال می‌کنند که اگرچه وی گاهی غیرمنطقی رفتار می‌کرده، ولی بر این عقیده بوده که پیرو الهام الهی و اراده خداوند است و باور داشته که ریشه‌کنی گناه و پاکسازی نظام اجتماعی روسی مستلزم شکنجه و قتل‌عام «دشمنان» است. یک تحلیل تاریخی-پزشکی جالب بر اساس مطالعه بر روی اسکلت نبش‌قبرشده ایوان به این نتیجه رسیده است که وی احتمالا از یک بیماری بسیار دردناک نخاعی رنج میبرده و داروهای مورد استفاده پزشکان برای او (جیوه و شربت تریاک) موجب تشنج‌های غیرقابل پیش‌بینی و خشونت‌بارش می‌شده است.

در ارتباط با توانمندی و هوشمندی او نیز اختلاف نظر وجود دارد. مطابق با عرف اجتماعی آن زمان، ایوان یک شخصیت تحصیل‌کرده بود که توانایی خواندن داشته و بعنوان نویسنده و متفکر، مهارت‌هایی هم داشته است. به تازگی ادعا شده که آثار که به وی نسبت داده‌شده جعلی بوده‌اند و اینکه در واقع، او فردی کاملا بی‌سواد و روی‌هم رفته خام و بی‌فرهنگ بوده است. از نظر من، ایوان مطمئنا باسوادی بوده است و چه درست چه غلط، نوشته‌هایی را بقلم در آورده که حاوی نام خودش است، فردی زرنگ با توانمندی فوق العاده، هرچند واضح است که از نظر احساسی ناپایدار بوده‌است.

حتی بدون انجام یک تحلیل پیچیده فرویدی می‌توان دریافت که دوران کودکی و تربیت ایوان مخوف به وضوح در شخصیت و ارزشها و دیدگاه او نسیت به جهان اثر منفی گذاشته است. ایوان سوم هنوز زمانی که سه سال بیشتر نداشت، پدرش واسیلی سوم درگذشت. پنج سال بعدی زندگی او نیز عادی گذشت. ایوان یک حاکم خردسال بود که در هماهنگی با مادرش بعنوان نائب‌السلطنه و مشاوران مادرش حکومت می‌کرد. شوربختانه بویارهای قدرتمند روسیه از جایگاه مادر ایوان ناراضی بودند و زمانی که او در سال ۱۵۳۸ (احتمالا با مسمومیت) درگشت تلاش مبارزه خونین و بی‌حدوحصری به منظور دستیابی به قدرت میان دو خانواده برجسته بویار شوییسکی‌ها و بلسکی‌ها درگرفت. ایوان که در این میان گرفتار شده بود مکررا مورد بی‌توجهی یا ازار و اذیت قرار گرفته و شاهد ضرب و شتم، شکنجه و قتل بود. فتنه‌ها و خشونتی که او را دربرگرفته بود بدون تردید ایوان را که ظاهرا پسری حساس بود، بدگمان و خشمگین کرد. فیلم ایوان مخوف به کارگردانی کارگردان بزرگ شوروی، سرجی آیزنستاین که در دهه ۱۹۴۰ ساخته شد، این فضا را به طرز احساسی به تصویر کشیده است.»