بریده‌هایی از کتاب عقل ساد

در حالی که در قانون هیچ چیز محدود نمی‌شود، هیچ چیز ناعدالتی قانون را کنترل نمی‌کند.» هیچ چیز جلودار قانون نیست، چون چیزی فراتر از قانون وجود ندارد و به همین دلیل قانون همیشه فراتر از من است. برای همین حتی اگر قانون به من خدمت کند، در واقع مرا سرکوب می‌کند.

ا نگاهی به نامه‌های زندانش می‌توان دریافت که طی سال‌های متمادی، در او خشونتی عجیب شکل گرفته است. خشونتی که در وهلۀ‌ اول برآمده از نوعی دل‌آزردگی و کینه‌ نسبت به همۀ کسانی است که آزارش داده‌اند، از زندان‌بانان گرفته تا مادرزنش. اما این نفرت در سال‌های بعد به هر انسان آزاد و در نهایت به کل بشر تعمیم می‌یابد. او راجع به بشریت با نوعی سنگدلی و شقاوت سخن می‌گوید و وعدۀ انتقامی سخت و سنگین می‌دهد. البته لازم به ذکر است که تمام حقیقت آثار ساد را نباید به انتقامی شخصی تقلیل داد. حقیقت این است که ساد به‌واسطۀ تحمل بالاترین رنج‌ها و نبوغش در شناسایی شرور، توانست از انتقامی شخصی، حقیقتی را بیرون بکشد که بازنمایی‌کنندۀ سرکوب نهفته در ذات روابط بشری است

“فلاکت انسان تنها از یک چیز ناشی می‌شود: اینکه نمی‌تواند با آرامش در یک اتاق بماند.” پس از چهار قرن، این سطر درخشان از کتابِ تأملاتِ پاسکال، هنوز هم ذره‌ای از حقیقت خود را از دست نداده است: در همین لحظه‌ای که این جمله را می‌خوانید، میلیون‌ها نفر در سرتاسر جهان، اضطرابِ سکون و تنهاییِ خود را با ضرب‌گرفتن روی میز، با عوض‌کردنِ بی‌هدفِ کانال‌های تلویزیون، با بطالتِ کلیک‌های بی‌هدف، با بوق‌زدن پشتِ فرمانِ اتومبیل، با رفت‌و‌آمدهای بی‌معنا در هزارتویِ منوهای موبایل فراموش می‌کنند. قرنِ دوزخیِ بیست و یک، تنها راه‌های پاک‌کردنِ صورت‌مسئله را بیشتر، رنگارنگ‌تر و هموارتر کرده است، قرنی که اتوپیایِ روشنگری را به یک شهربازیِ بزرگ تبدیل کرده است. در مقابل، تصویرِ معاصرِ انسانِ پاسکال، احتمالاً تصویرِ انسانی است که به‌جای بازکردنِ همۀ درها، کلیک‌کردنِ همۀ لینک‌ها و فشاردادنِ همۀ دکمه‌ها، مردد و با چهره‌ای آرام و چشم‌هایی خیره مثلِ فرشتۀ مالیخولیای آلبرشت دورِر، پشتِ همۀ این درها و لینک‌ها و دکمه‌ها، در مکثی طولانی ایستاده است. بالقو‌گیِ خیره‌شدن و فکر ‌کردن، و در مقابل، فعلیتِ بی‌وقفۀ انجام‌دادن و انجام‌دادن.

“فلاکت انسان تنها از یک چیز ناشی می‌شود: اینکه نمی‌تواند با آرامش در یک اتاق بماند.”

جنایت در عین خونسردی بسی باارزش‌تر از جنایتی‌ است که به‌واسطۀ برافروخته‌شدنِ شدتِ احساسات انجام‌ می‌شود.

«روح به شکلی از تأثرناپذیری تغییر شکل می‌یابد که سریعاً به لذت‌هایی تغییر ماهیت می‌دهد که به‌مراتب از لذت‌هایی که افراد از آن طریق ضعف‌هایشان را ارضا می‌کنند اولوهی‌ترند.»

«تأثرناپذیری، بی‌تفاوتی، رواقی‌گری، انزوای خودش، این‌ها همه و همه شرایطی هستند که او الزاماً باید به‌وسیلۀ آن‌ها به روح حقیقی‌اش دست یابد.» چنین تغییر شکلی، چنین کار خود‌ویرانگری، بدون مشکلات بی‌حد و حصر کامل نمی‌شود.

ساد خاطر‌نشان می‌کند که در راستای تأثرناپذیری، لحظاتِ بسیار خطرناکی وجود دارد. مثلاً پیش می‌آید که بی‌احساسی انسانِ فاسد را در چنان حالتِ ذهنی نابود‌شده‌ای قرار می‌دهد که در این لحظات او به‌راحتی می‌تواند به حیات اخلاقی بازگردد.

زمانی که استقلالِ من از خودآیینی من ناشی نمی‌شود، بلکه برآمده از وابستگی دیگران نسبت به من است، مشهود است که من تا ابد در پیوند با دیگران می‌مانم و نیز اینکه من [به هر صورت] به آن‌ها نیازمندم حتی اگر تنها به از بین بردنِ آن‌ها نیازمند باشم.

از آنجایی که موجود یگانه مستقل از سایر کسانی است که نمی‌توانند آزارش دهند، وی به ناگاه به یک رابطۀ مبتنی بر سلطۀ مطلق بر آن‌ها اصرار می‌ورزد. و اینکه او می‌تواند چنین سلطۀ مطلقی را بجوید به این خاطر نیست که دیگران هیچ کاری جز خنجر زدن و شکنجه نمی‌توانند با او بکنند (اعمال اهانت‌آمیز او را دور از دسترس قرار می‌دهد،) بلکه به این دلیل است که او می‌تواند هر کاری بر سر دیگری بیاورد، و حتی همان دردی که از دیگران بر سرش می‌آید به او لذت قدرت می‌دهد و به او کمک می‌کند که حاکمیتش را اعمال کند.