کتاب فانوس جادویی زمان

کتاب فانوس جادویی زمان نوشتهٔ داریوش شایگان است و فرهنگ معاصر آن را منتشر کرده است. این کتاب نگاهی به رمان در جستجوی زمان ازدست رفته اثر مارسل پروست است.

درباره کتاب فانوس جادویی زمان

کتاب فانوس جادویی زمان تشریح و تفسیر تأملات پیچیدهٔ مارسل پروست در شاهکارش، رمان در جستجوی زمان ازدست‌رفته است. این کتاب دربرگیرندهٔ ارجاعات فراوان به مطالبی از خودِ رمان است. این نقل‌قول‌ها بر اساس ترجمهٔ هفت‌جلدی رمان به قلم آقای مهدی سحابی در کتاب درج شده‌اند.

در شرح عظمت رمان جستجو، همین بس که ادموند وایت، محقق امریکایی، به نویسندگان جوان هشدار می‌دهد که از تأثیر فاجعه‌بار مطالعهٔ پروست غافل نباشند که شیوهٔ نامتعارفش به‌طرز خطرناکی مسری است و عمق نفوذش می‌تواند موجِد شبههٔ ختم رمان باشد. در تأیید تأثیر غافل‌گیرکنندهٔ پروست، اندرو هولرن، نویسندهٔ جوان آمریکایی، هشت سال پیش از نگارش مهم‌ترین رمان خود، به یکی از دوستانش نوشت: «رابرت نمی‌دانی چه اتفاقاتی افتاده: یکی اینکه بالاخره کتاب در جستجوی زمان ازدست‌رفته را تا آخر خواندم– این تصور که جویس رمان را به حدّ کمال رسانده کاملاً باطل است؛ پروست است که در کار رمان‌نویسی حجت را تمام کرده، با رمانی چنان کامل و چنان پرعظمت که مانده‌ام از این پس چه خاکی می‌توان بر سر ریخت؟» حتی نویسندهٔ بزرگی چون والتر بنیامین، که مترجم رمان جستجو به زبان آلمانی بود، به آدورنوی فیلسوف می‌نویسد که دیگر یک کلام بیش از آنچه برای کار ترجمه‌اش ضرورت دارد از پروست نخواهد خواند، از بیم آنکه سخت معتادش شود و این اعتیاد سرچشمهٔ خلاقیتش را بخشکاند.

گراهام گرین نیز در باب بلندمرتبگی نویسندهٔ جستجو می‌نویسد: «پروست بزرگ‌ترین نویسندهٔ قرن بیستم است همچنانکه تولستوی بزرگ‌ترین نویسندهٔ قرن نوزدهم بود... آنان که در پایان سال‌های بیست و آغاز سال‌های سی دست به قلم بردند، از دو نفوذ گریزی نداشتند: پروست و فروید، که مکمل یکدیگر بودند» و در ادامه می‌گوید: «آوازهٔ پروست، جویس و بکت، ویرجینیا وولف و فاکنر، همینگوی و فیتس‌جرالد، ژید و والری و ژونه و توماس مان و برتولت برشت، همه را تحت‌الشعاع قرار داده است. درست است که بعضی از این نویسندگان در کشور خودشان از پروست پرآوازه‌ترند، ولی شهرت پروست عالم‌گیر و فرامرزی است.»

ایو تادیه، پروست‌شناس فرانسوی که کتاب‌های متعددی در تشریح وجوه گوناگون شخصیت ادبی پروست و تحلیل آثارش به‌رشتهٔ تحریر درآورده است، مارسل پروست را بزرگ‌ترین نویسندهٔ فرانسه لقب می‌دهد و او را هم‌ردیف سروانتس در اسپانیا، دانته در ایتالیا، و گوته در آلمان می‌داند.

داریوش شایگان نیز در مقدمهٔ کتاب چنین می‌گوید: «علاقهٔ من به پروست به دوران تحصیلم در ژنو بازمی‌گردد؛ آن زمان ژان روسه، یکی از نمایندگان مکتب ژنو، کلاسی برگزار کرده بود پیرامون بررسی و تحلیل آثار پروست، و من نیز در این کلاس‌ها حضور داشتم. برنامهٔ اصلی روسه در این دورهٔ آموزشی، تعمق در اثر عظیم پروست با نام در جستجوی زمان ازدست‌رفته، و شناسایی جوهرهٔ این رمان درخشان قرن بیستمی با ژرف‌نگری در تمامی ظرایف و نکات عمیقش بود. این‌چنین بود که درصدد مطالعهٔ آثار پروست برآمدم... .» کتاب فانوس جادویی زمان ثمرهٔ عشق شایگان به این اثر سترگ است.

کتاب فانوس جادویی زمان از این فصل‌ها تشکیل شده است:

فصل اول: مارسل پروست پیش از آفرینش رمانِ در جستجوی زمان از دست رفته

فصل دوم: خواب- خاطره

فصل سوم: روان‌شناسی در فضا، حلقهٔ من- زمان- مکان

فصل چهارم: جستجو: حکایت یک سیروسلوک

فصل پنجم: هنر و جوهر (نشانه‌های جستجو از دیدگاه ژیل دلوز-آیا پروست عارف است؟)

فصل ششم: زمان بازیافته

خواندن کتاب فانوس جادویی زمان را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران و پژوهشگران رمان در جستجوی زمان ازدست‌رفته پیشنهاد می‌کنیم.

درباره داریوش شایگان

داریوش شایگان یکی از برجسته‌ترین اندیشمندان در تاریخ معاصر ایران بوده است. او در سال ۱۳۱۳ به دنیا آمد و در سال ۱۳۹۷ از دنیا رفت. از این متفکر ایرانی، پژوهش‌های درخوری در حوزهٔ مذاهب شرقی به جا مانده است؛ همچنین از او مقالات و جستارهای درخشانی درمورد مسائل گوناگون فرهنگی و فلسفی در دست است که مطالعه‌ٔ آن‌ها تأمل‌برانگیز و سودمند توصیف شده است. شایگان نویسنده‌ای دوزبانه (فارسی و فرانسوی) بود. علائق او بیشتر سه حوزهٔ ادبیات، فلسفه و مذهب را در بر می‌گرفت. از میان کتاب‌های داریوش شایگان می‌توان به «افسون‌زدگی جدید»، «فانوس جادویی زمان» و «جنون هوشیاری» اشاره کرد.

بخشی از کتاب فانوس جادویی زمان

«پروست، رمان عظیم جستجو را با روایت یک خواب آغاز می‌کند، خوابی که گویا عصارهٔ حکایت طی‌طریقی را در خود نهفته دارد. «جستجو» ی راوی داستان از همان سطور نخست کتاب، با بیدارشدن وی در نیمه‌های شب و تقلایش برای یافتن پاسخ این پرسش که در کدامین لحظه از زندگی‌اش، و در کجاست، حتی کیست، آغاز می‌شود، کاوش و جستجویی که هفت جلد ادامه می‌یابد و جزئیاتش به‌تفصیل گشوده می‌شود تا آنکه سرانجام در آخر، راوی موفق می‌شود چیزی را بازیابد که از دستش رفته یا به‌بیانی گویاتر گمش کرده بوده است: «زمان گم‌شده» را. نویسندهٔ جستجو، قلمرو خواب را تحت سیطرهٔ عالم ناآگاه می‌داند و در این عالم، زمان و مکان، مفهوم و اعتباری دیگرگونه پیدا می‌کنند.

برخی از منتقدان و خوانندگان در زمان انتشار جلد نخست کتاب، جزءپردازی مطول پروست را در تشریح خوابی که مطلع سی صفحه‌ای رمان به آن اختصاص یافته است، توصیفی کسالت‌بار و روده‌درازانه خواندند. اَمبلو، مشاور انتشارات اولن‌دورف، پس از دریافت دست‌نویس طرف خانهٔ سوان، ارزیابی خود را با این عبارات بیان کرد: «نمی‌دانم، شاید کاملاً کر و کور شده باشم، ولی واقعاً نمی‌توانم درک کنم که چگونه می‌توان دلبستهٔ کتابی شد که سی صفحهٔ آن وصف این‌دنده‌وآن‌دنده‌شدن فردی است که برای خوابیدن تقلا می‌کند!‌»»